Złota i Niebieska Godzina: magia światła na kliszy i w cyfrowym świecie
Przyznaję, że moja pierwsza próba uchwycenia zachodu słońca na kliszy skończyła się katastrofą. Wpatrywałem się w wizjer, ustawiał ostrość, przymierzałem się do kadru, a potem – czekałem. Czekałem na rozwinięcie filmu, z nadzieją, że tym razem się uda. Kiedy w końcu zobaczyłem pierwsze zdjęcia, nie wierzyłem własnym oczom. To był cud – złota barwa słońca, miękkość światła, które nie da się odtworzyć w żaden inny sposób. Jednak z czasem zorientowałem się, że ta magia wymagała od nas więcej pokory, cierpliwości i intuicji. Fotografia w Złotej i Niebieskiej Godzinie na kliszy to było coś więcej niż tylko technika – to była sztuka odczytywania światła, wyczuwania chwili, którą trzeba złapać, zanim ucieknie.
Era analogowa: magia światła i wyzwania fotografii na kliszy
W czasach, gdy aparat był jeszcze narzędziem głęboko manualnym, każdy krok, każda decyzja miała ogromne znaczenie. Fotografowanie w Złotej Godzinie wymagało od nas nie tylko umiejętności technicznych, ale i wyczucia – odczytywania, kiedy światło jest najlepsze i jak je uchwycić. Pamiętam, jak często błądziłem, próbując wyczuć moment, gdy słońce chowa się za horyzontem, albo gdy światło zmienia się z minuty na minutę. Różne rodzaje klisz miały swoje własne charakterystyki – jedne podkreślały ciepłe barwy, inne dodawały zdjęciom chłodnych tonów, co wpływało na ostateczny efekt. To był proces pełen prób i błędów, ale i nauki cierpliwości. Ceny filmów, ich wywoływania, a potem cierpliwego czekania na wynik, sprawiały, że każdy udany kadr był nie lada triumfem.
Wtedy też musieliśmy nauczyć się odczytywać światło, korzystając z pomiaru światła wbudowanego w aparat, albo – co rzadziej – z własnego oka i doświadczenia. Nie było automatyki, wszystko trzeba było ustawiać ręcznie: przysłonę, czas naświetlania, ISO. To właśnie w tych momentach rodziła się nasza świadomość fotografii, a świetne kadry – choć rzadkie – miały w sobie coś wyjątkowego. Nie było miejsca na poprawki, na późniejszą obróbkę – wszystko musiało się zgadzać od razu, na miejscu. I choć dziś brzmi to jak powrót do epoki kamienia łupanego, dla mnie to była szkoła pokory i szlachetnej cierpliwości.
Rewolucja cyfrowa: od efektów do algorytmów – co tracimy i co zyskujemy?
Kiedy w 2005 roku wyciągnąłem pierwszy raz Nikon D70, poczułem się jak w innym świecie. Natychmiastowy podgląd, możliwość poprawy, eksperymentowania – to była rewolucja. Teraz mogliśmy robić dziesiątki zdjęć, nie martwiąc się o koszty filmu czy czas wywoływania. Automatyczne ustawienia, tryby nocne, wykrywanie scen – wszystko działało za nas. Na początku czułem się jak dzieciak, który dostał do ręki magiczną różdżkę. Jednak z czasem zacząłem dostrzegać, że w tym wszystkim brakuje czegoś jeszcze – tej nieuchwytnej magii, którą dawała intuicja i umiejętność odczytywania światła. Teraz, kiedy sięgam po aparat cyfrowy, często korzystam z automatyki albo filtrów, które nakładają algorytmy, i choć efekt jest czasami imponujący, to czasem czuję, że tracę coś ważnego – kontakt z chwilą, z tym, co naprawdę widać i czuję.
Coraz częściej słyszę, że fotografowie polegają na AI, programach do obróbki i automatycznych filtrach. I choć technologie te dają ogromne możliwości, to czy nie zagłuszają naszej własnej kreatywności? Zdjęcia stają się coraz bardziej perfekcyjne, ale czy w tym perfekcyjnym świecie nie tracimy oddechu, spontaniczności? Automatyczne ustawienia potrafią zniszczyć klimat, jeśli nie potrafimy ich świadomie kontrolować. To tak, jakby mieć super samochód, ale nie umieć nim jeździć – wszystko wygląda świetnie, ale brakuje tej pełnej kontroli nad własnym dziełem.
Odzyskiwanie kontroli: jak korzystać z technologii, nie dając się jej zdominować?
Nie zamierzam wracać do ery wyłącznie manualnej, bo to byłoby jak cofnięcie się w rozwoju. Kluczem jest świadome korzystanie z nowoczesnych narzędzi, ale z zachowaniem czujności. Uczę się odczytywać światło, korzystając z histogramu, manualnego balansu bieli i ustawień RAW, które dają mi pełną kontrolę nad końcowym efektem. Czasem wychodzę na sesję, ustawiam wszystko ręcznie, a potem – zamiast polegać na automacie – korzystam z filtrów i edycji, by podkreślić to, co dla mnie najważniejsze w danej chwili. To jak taniec między intuicją a technologią – nie da się tego oddzielić, bo obie strony wzajemnie się uzupełniają. Warto też wrócić do podstaw: planowania, obserwacji, cierpliwości. Przypominam sobie, jak Janek, stary fotograf z mojego miasta, powtarzał: „Światło nie czeka, trzeba je wyczuć i złapać, zanim ucieknie”.
Obróbka cyfrowa nie musi być jedynie narzędziem do poprawy, ale też sposobem na wyrażenie siebie. Umiarkowane użycie filtrów, świadome korzystanie z algorytmów, to wszystko pozwala nam zachować równowagę między technologią a własną wizją. Fotografując w Niebieską Godzinę, staram się nie zatracać tej magicznej chwili, którą można uchwycić tylko w tym jednym, unikalnym momencie. W końcu, to my – jako twórcy – decydujemy, jaką rolę odgrywa w tym wszystkim światło i jaką wartość niesie dla nas i naszych odbiorców.
Patrząc w przyszłość, nie wierzę, że technologia zdominuje naszą kreatywność. Wręcz przeciwnie – daje narzędzia, które mogą ją wzmocnić, jeśli nauczymy się z nich korzystać z głową i sercem. Fotografia w Złotej i Niebieskiej Godzinie to dla mnie nie tylko chwile światła, ale i lekcja pokory, cierpliwości i wyczucia. Warto pamiętać, że najlepsze zdjęcia to te, które potrafią wywołać emocje, a nie te, które są tylko perfekcyjnie wyretuszowane. Dlatego zachęcam – korzystajmy z technologii, ale nie pozwólmy, by to ona nami kierowała. To my, ludzie, wciąż jesteśmy tymi, którzy potrafią dostrzec magię w zwykłym świetle, i to od nas zależy, czy ją uchwycimy, czy też przegapimy w zalewie automatycznych efektów.
